Çalıkuşu- Reşat Nuri Güntekin

Yazarı da kahramanı da bir öğretmen.

Bir öğretmenin romanı.

Feride’nin…

Feride ki Atatürk’ün en sevdiği roman karakteri. Atatürk , seyahatlerinde onunla yaşar canı sıkılınca açar Feride’nin sergüzeştine göz gezdirirmiş.

Feride; arkadaşlarının uçarılığı sebebiyle taktığı lakabıyla Çalıkuşu Osmanlı’nın son zamanlarında doğmuş, babası Musul’da görev yaparken annesini kaybeden dolayısıyla evsiz ve öksüz kalan bir kızdır. Feride babasının şehir dışında olması sebebiyle kızlarını kaybettiklerini düşünen anne tarafına verilmez. Baba bunu kendine yediremez. O yüzden Feride’nin yeni yuvası belli olur. Fransız Kız Mektebi Lise De Sion ( Kız Kardeş) yatılı okulu.

Feride’nin romanı tam da burada başlar. Bir günlük samimiyetinde, bir iç döküş yolunda. Feride Fransız mektebinde kendini onlardan daima farklı gören ve okumaya hevesi olmayan bir öğrencidir.
Dersleri kaynatır, Sör Alexi’yi ve diğer öğretmenlerini sürekli kızdırır. Yıllar geçer mektep biter. Feride babasını da kaybedince anneannesinin yanına gider. Burada onun hırçınlığıyla tam zıt bir karakter ile Feride ne kadar erkeksi ise bir o kadar nahif ve kırılgan kuzeni ile tanışır: Kamuran.

Kamuran yaşından büyük düşünen ve İstanbul beyefendisi olarak yetiştirilen bir kimsedir. Oyunla işi olmaz, onun için önemli olan gömleğinin ütüsünün düzlüğüdür diyebilirim. Yani İstanbul’da kalan Osmanlı aydınını temsil etmektedir.

Ama Feride’miz öyle mi? Feride hırçın tabiatlı. Maceraperest bir kız. Hırçınlığının ilgi gösterilmeyişinin içinde ne derin bir şefkat taşıyor bir bilseniz. Kim gibi mi dersiniz? Feride tam bir Anadolu… Yalıda yapamaz Feride. Kamuran ile nişanlandırılmıştır fakat nikahına ramak kala bir haberle yüz yüze kalır.

Alır beğenmediği mektebinin diplomasını tutar Bab-ı Ali yokuşunun yolunu. Maarif Vekaleti’ne ( bugünün MEB’i) gider. Kendisini İstanbul’dan en ücra köşeye atmalarını rica eder.

Böylece kimsenin askerlik ve vergi dışında yüzüne bakmadığı Anadolu’ya koşar Feride. Kadın başına. Bir muallime olarak. Üstelik muallimlerden ve maariften nefret duyarken.  Bir yangından kaçarken ışık olmaya karar verir Feride….

Önce B…’ye ( Bursa diye tahmin ediyorum yazar tarafından sansürlenmiştir) sonra Ç…’ye ( Çanakkale olası) gider. Ardından bunları Karşıyaka ve İzmir sürgünleri de izler. Feride gittiği her yerde Kurtuluş Savaşı’nın izlerine Anadolu’nun hizbeliğine rast gelir. İmar edilmemiş bin yıllar yorgunu fakir fukara Anadolu’ya. Kendi kendine ülkenin en iyi şehrinde en iyi öğretmenlerinden ders aldığını ve buna rağmen birçok şeyi layıkıyla yapmadığını, öğretmenlerini üzdüğünü kabullenir. Öğretmenliğin ne demek olduğunu anlar Anadolu’nun mahzun yüzlü çocuklarının bakışlarında.

Bir evlat edinir. Munise….

Gözleri önünde kaybeder Munise’yi. Acılar daha liseden yeni mezun olmuş ve mesleğinin onuncu yılında yorgun bir ihtiyara çevirir Feride’yi. Çünkü cehaletle yapılan savaş en büyük savaştır. Halkı yedi düvelle savaşırken kendisi de iç buhranlarıyla ve dış baskılarıyla savaşmaktadır. Aklı hala İstanbul’dadır.

Feride’nin günlükleri yarım kalır. Sonrası akıl almaz bir sonla sonuçlanır. Okuyun bakalım bu kadını.

Anlayın öğretmenlik mesleğinin derin hatıratlarını.